از اشتباهات رایج در زبان فارسی کاربرد نادرست و نابجای هکسره است که خصوصا در نگارش محاوره‌ای با آن مواجه هستیم. هکسره به فرق ه و کسره در نوشتار عامیانه اشاره می‌کند. با رواج وبلاگ‌نویسی و فضای مجازی متعدد و گسترش شبکه‌های اجتماعی گوناگون محاوره‌نویسی رواج بیشتری پیدا کرده است. ممکن است برای شما بارها اتفاق افتاده باشد که بین استفاده از “کسره” و “ه” دچار شک شوید و تشخیص اینکه کدام یک را بکار ببرید برای شما ممکن نباشد و دچار سردگمی شوید. در این مقاله به بررسی جامع و کامل مفهوم هکسره و روش‌های مختلف تشخیص آن پرداخته‌ایم.
هکسره
در زبان فارسی تکواژ صدای e به چند حالت نوشته می‌شود. همچنین در نگارش زبان فارسی نقش‌نمای اضافه (کسره) “-ِ” و “ه” دارای تلفظ یکسانی هستند و همین امر باعث می‌شود تا بسیاری از نویسندگان در استفاده از آن‌ها دچار اشتباه شوند و به اشتباه یکی را به‌جای دیگری بکار ببرند. در واقع می‌توان گفت هکسره مخفف ه یا کسره است.
دلیل استفاده اشتباه هکسره
هکسره عنوانی ابتکاری است که برای اولین بار توسط کاربری بنام وحید آنلاین در کانال تلگرام خود مطرح شد. هکسره به اشتباه‌های املایی در نوشتن ه و کسره اشاره دارد. اما به نظر من نه‌تنها هکسره فقط یک غلط املایی نیست بلکه می‌تواند ناشی از ضعف فهم و درک دستور زبان فارسی و تشخیص نادرست صفت و موصوف و مضاف و مضاف‌الیه باشد. با این حساب وظیفه‌ی همه‌ی ما در حفظ و پاسداری از زبان فارسی این است که به این خطاها حساس باشیم و از هیچ تلاشی برای اصلاح آن‌ها فروگذار نکنیم. فرزندان و نسل‌های آینده‌ی ما حق دارند که از دستور خط یکدستی استفاده کنند لذا نباید این حق را از آن‌ها گرفت.
مثال‌هایی از شکل صحیح و غلط کلمات دارای هکسره
شکل صحیح: شکل غلط:
آدمِ بالغ آدمه بالغ
چشمِ درشت چشمه درشت
حرفِ مردم حرفه مردم
نزدیکِ غروبه نزدیکه غروبِ
ه کسره
نحوه صحیح بکارگیری هکسره
صدای e یا همان کسره دارای حداقل چهار تکواژ است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
-
نقش‌نمای اضافه در صفت و موصوف
اگر کلمه‌ای به عنوان صفت بعد از اسمی اضافه شود، استفاده از «ه» بعد از کلمه موصوف نادرست است.
مثلا: فصلِ سرد ، زنِ زیبا ، آسمانِ آبی
-
کاربرد نقش‌نمای اضافه در مضاف و مضاف‌الیه
در ترکیبات مضاف و مضاف الیه نیز استفاده از «ه» برای کلمه مضاف الیه نادرست است.
مثال: کتِ نوید ، کوهِ سبلان ، فلاسکِ چای
-
نشانۀ معرفه در زبان گفتاری که به‌صورت «ه» ظاهر می‌شود
در این حالت «ه/ ـه» جزئی از واژه است و به عنوان حرف اصلی در انتهای کلمه آمده است که به آن «ه غیر ملفوظ» هم گفته می‌شود. در چنین مواردی «ه/ ـه» نباید حذف شود و استفاده از کسره (ــِ) به جای آن نادرست است.
مثلا: عبارت “شانه مو” که ممکن است به اشتباه بصورت “شانِ مو” نوشته شود. یا عبارت “چشمه جوشان” که ممکن است بطور نادرست به شکل “چشمِ جوشان” استفاده شود.
-
به‌جای فعل «است» و برخی شناسه‌ها و حروف انتهایی برخی واژه‌ها در نوشتن فارسی محاوره
در زبان محاوره‌ای گاهی از صدای e یا اِ به‌جای فعل “است” یا “هست” استفاده می‌شود. در این حالت نباید از کسره استفاده کنیم و حتما باید از “ه” استفاده شود. مثلا عبارت “چه هوای خوبیه” که حالت محاوره جمله‌ی “چه هوای خوبی است” را نشان می‌دهد، اگر بصورت “چه هوای خوبیِ” نوشته شود نادرست خواهد بود.
-
در بعضی موارد در زبان محاوره در انتهای افعال سوم شخص به‌جای «ـَد» از صدای e استفاده می‌شود
در این موارد باید “ه” بیاید و از بکاربردن کسره خودداری شود. برای مثال عبارت ” خوب غذا می‌خوره؟ (خوب غذا می‌خورد؟) صحیح است و ممکن است به اشتباه بصورت “خوب غذا می‌خورِ؟” نوشته شود. یا عبارت “می‌تونه خوب راه بره؟ (می‌تواند خوب راه برود؟) صحیح بوده و شکل نادرست آن بصورت “می‌تونه خوب راه برِ؟” است.
-
استفاده از تکواژ «ه/ ـه» به عنوان نشانه معرفه
گاهی در زبان محاوره از تکواژ «ه/ ـه» به عنوان نشانه معرفه استفاده می‌شود. به اسم‌هایی که به فرد یا شیء شناخته شده و مشخصی دلالت دارد معرفه می‌گویند. با اضافه کردن یک «ه» به آخر کلمه ، شنونده یا مخاطب متوجه می‌شود راجع به چه کسی یا چه چیزی صحبت می‌کنیم.
برای مثال “این دختره، مغازه‌داره” یا عبارت ” با پسره تماس گرفتی؟”
-
پسوندی که به‌عنوان حرف اصلی در انتهای کلمات وجود دارد.
مثلا کلمات “دانه، دسته، انگیزه، دهنه” صحیح هستند و نمی‌توان آن‌ها را بصورت “دستِ ، دهنِ و …” نوشت.
روش‌های تشخیص هکسره در هنگام نگارش محتوا
روش‌های تشخیص هکسره
در این بخش به بررسی 3 روش برای تشخیص هکسره می‌پردازیم.
استفاده از کلمه‌ی “است” به‌جای حرف “ه”
در این روش می توان در هنگام استفاده از هکسره، حرف «ه» را حذف کرده و به‌جای آن از کلمه “است” استفاده کرد. در این حالت اگر معنای جمله همچنان صحیح باشد پس می‌توان از هکسره استفاده کرد. اما اگر با اینکار معنای جمله نادرست باشد، باید حرف «ه» را حذف کنیم.
مثلا عبارت “آب خیلی داغه” را در نظر بگیرید. با حذف “ه” و قرار دادن “است” در انتهای جمله، به عبارت “آب خیلی داغ است” می‌رسیم که کاملا درست بوده و معنای جمله تغییری نکرده است. پس می‌توان از “ه” استفاده کرد. همچنین عبارت ” پیراهنه بلندم پاره شد” نادرست است و به‌راحتی می‌توان با حذف “ه” از کلمه‌ی پیراهن و قرار دادن “است” به‌جای آن، به نادرست بودن جمله مذکور پی برد. “پیراهن است بلندم پاره شد” همانطور که مشاهده می‌کنید این عبارت بی‌معنی و نادرست است و باید به شکل صحیح “پیراهنِ بلندم پاره شد” نوشته شود.
- استثنا: در مواردی که از “ه” به‌عنوان معرفه استفاده می‌شود نمی‌توان از این روش استفاده کرد. مثلا در عبارت “اون دختره از ماشین پیاده شد” میدانیم صحبت از کدام دختر است، او را می‌شناسیم. اگر معرفه‌ی “ه” را حذف کنیم و “است” قرار دهیم، جمله‌ی “اون دختر است از ماشین پیاده شد” معنای خود را از دست می‌دهد اما باز هم استفاده از “ه” صحیح بوده و هکسره به‌درستی استفاده شده است و نباید حذف شود.
بیشتر بخوانید: نیم فاصله چیست؟ و تولید محتوای مناسب برای سئو
استفاده از هکسره در آخر جملات
اگر هکسره در آخر جمله بیاید، حتما باید «ه» استفاده شود. به هیچ عنوان نباید از «-ِ» به جای «ه» استفاده کرد. به‌عنوان مثال “پدرم کارمنده” کاملا درست است زیرا “کارمنده” در آخر جمله آمده و صورت کتابی آن “پدرم کارمند است” می‌باشد. اگر این جمله بصورت “پدرم کارمندِ” نوشته شود نادرست است.
- نکته‌ی بسیار مهمی که در این مورد وجود دارد توجه به کلماتی است که “ه” جزئی از کلمه محسوب می‌شود و نمی توان آن را حذف کرد. برای تشخیص راحت‌تر این کلمات کافی است تا آن‌ها را با حرف «ی» بعد از آن‌ها بخوانید و اگر درست بودند پس می‌توانید از «ه» استفاده کنید. به‌عنوان مثال “چشمه‌ی خروشان، نقاله‌ی هندسی”. این عبارت‌ها کاملا صحیح هستند.
کاما یا ویرگول در نگارش محتوا
استفاده از کاما یا ویرگول
استفاده از “ه” بین دو کلمه که بهم مرتبط هستند اشتباه است و باید حذف شود. مثلا عبارت “رفتاره اشتباهی کردی” نادرست است زیرا دو واژه‌ی “رفتار” و “اشتباه” بهم مرتبط هستند و استفاده از “ه” بین آن‌ها اشتباه است و عبارت “رفتارِ اشتباهی کردی” صحیح است.
در صورتی که بعد از استفاده از “ه” مکث کنیم و دو کلمه‌ی پشت سر هم بهم مرتبط نباشند می‌توان از “ه” استفاده کرد. همچنین اگر بتوانیم بعد از استفاده از «ه» علامت کاما (،) قرار دهیم، استفاده از «ه» درست است. مثلا عبارت ” ماجرای فیلم واقعیه” صحیح است چون می‌توان بعد از “واقعیه” مکث کرد و از ویرگول نیز استفاده کرد.
نویسنده: دانشجوی محتوا نویس بیتا دانش‌پرور
ثبت ديدگاه